Ham Bostan
(İt dolanbacı), (Sicyos angulatus)
Ham Bostan
Aile ismi: Cucurbitaceae
Tür ismi: Sicyos angulatus L.
Synonym ismi: Elaterium trifoliatum L.
Yaygın kullanılan ismi: İtdolambacı, ham bostan
İngilizce ismi: Bur cucumber, One seeded bur cucumber, Star cucumber
Grup: Plant
Giriş yılı: 1995
İlk kayıt yılı: 1996
Türkiye’de ki yayılış alanı:
Doğu ve Orta Karadeniz Bölümleri (313 Kayıt)
Yayılış detayları:
Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Ordu (Gülyalı)
Giriş tipi:
Bilmeden (Unintentional)
Giriş yolu:
Ülkemizdeki yayılışı kuş göçleri, küçük memeliler, insan ve tarımsal ürünlerin taşınması aracılığı ile olmaktadır.
Kaynak ülke:
Gürcistan (Batum)
Doğal yayılış alanı:
Amerika
Habitatı:
Besin bakımdan zengin, 0-1195 m rakımlardaki ıslak ve nemli alanlar, dere içleri, dere ve akarsu kaynaklı taşkın alanlar, yol kenarları, atık ve çöp alanları
Durumu:
İstilacı Yabancı Tür
Sıklığı:
Tür ilk kaydedildiği 1996 yılından günümüze kadar Doğu Karadeniz Bölümü (22925 km²)’ndeki Artvin, Rize, Trabzon, Giresun ve Ordu (Gülyalı) illerinde 313 noktadan kaydedilmiştir. Kaydedildiği noktaların alansal büyüklüğü yaklaşık olarak 190.000 km²’dir. Bulunduğu alanlar deniz seviyesinden başlayıp 1195 m yükseltiye kadar çıkmaktadır.
İstilacılığı:
Türün istilacılığını arttıran faktörler içinde tek bir bireyin bile on binlerce tohum üretebilmesi ve üretilen tohumların yüksek çimlenme yüzdesine sahip olması, tipik sülükleri (tendril) sayesinde yaşadığı habitattaki diğer otsu-odunsu bitkilere, kaya, duvar, elektrik direkleri vb. yüzeylere tutunarak ışığa doğru kolayca yükselebilmesi, ürettiği özel allelo-kimyasallar sayesinde habitatını paylaştığı bitkileri büyüme gelişmesini yavaşlatması veya durdurmasından sayılabilir.
Etkisi:
Tarım alanlarda özellikle otsu tarım bitkilerine sarılarak onların devrilmesine, ürün kaybına ve hasatın daha zor yapılmasına sebep olmaktadır. Türün yerleştiği habitatta var olan doğal otsu, odunsu, çalı, yarı çalı ve ağaçlara tutunarak onları ışıksız bırakması, hızlı şekilde büyüyerek oluşturduğu ağırlıkla sarıldığı bitkileri ezmesi veya göçertmesi, hızlı şekilde büyüyerek diğer doğal bitkilerin gelişmesini engellemesi hatta bazı türlerin alandan kaybolmasına neden olması önemli etkileri olarak sayılabilir. Ayrıca yayıldığı doğal habitatlarda var olan aynı habitatı paylaşan nadir-endemik bitkinin yaşam alanlarını işgal etmesi biyolojik çeşitliliğin devamı açısından risk oluşturmaktadır. Tür Japonya’da her 10 m2 deki 15-20 birey mısır üretiminde %80 verim kaybına sebep olduğu kaydedilmiştir (Shimizu, 1999). Tür Hindistan’ın mısır ve soya yetiştiriciliği yapılan Güneydoğu kısımlarında, Amerika’da soya ve mısır yetiştiriciliği yapılan yerlerde en problemli yabancı bitki türleri arasında listelenmiştir.
Öneriler:
Türü erken evrede, çiçeklenmeye ve meyve oluşturmaya başladığında kolaylıkla tanınabilir. Bu durum mücadelede önemli bir avantaj sağlamaktadır. Türün bir yıllık olması da mücadeleyi kolaylaştıran bir faktördür. Türün gelişiminin büyük oranda ışığa ve neme bağlı olması mücadele açısından önemlidir. Bu nedenle, türün yoğun olarak bulunduğu alanların erken baharda çimlenme öncesinde “yakılması”, bulaşmanın olduğu alanların özellikle ışık geçirmeyecek şekilde toprak, siyah branda, malç vb. araçlar kullanılması etkin önleyici tedbirlerdir. Ülkemizdeki mücadelesinde türün en batı yayılışından (Ordu –Gülyalı) başlanmasının türün batıya doğru devam eden yayılışının engellenmesi için önerilmektedir.
Referanslar:
- Duman, H. & Güner, A., 1996. A New Record for the Flora of Turkey, Turkish Journal of Botany, 20: 383–384.
- EPPO, 2010. EPPO Data Sheet on Invasive Alien Species. Sicyos angulatus L. Bulletin OOBB/EPPO. 40:401-406 (2010).
- Güner A, Aslan S, Ekim T, Vural M and Babaç MT (2012). A Checklist of the Flora of Turkey (Vascular Plants) Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.
- Shimizu N. The level of damage by the foreign weed Sicyos angulatus. Weed Science Society of Japan, No. 2:2-3 (1999).
- Terzioğlu, S. ve Anşin, R. 1999. Türkiye’nin Egzotik Bitkilerine Bir Katkı: Sicyos angulatus L. Turkish J of Agriculture and Forestry 23: 359–362.
- Terzioğlu, S., Coşkunçelebi K., Başkent, E.Z ( 2014). İtdolanbacı (Sicyos angulatus L.) Tür Mücadele Eylem Planı (2015-2017). Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Rize 12. Bölge Müdürlüğü, Giresun Şube Müdürlüğü, Giresun.
- Uraguchi S, Watanabe I, Kuno K, Hoshino Y & Fujii Y (2003) Allelopathy of floodplain vegetation species in the middlecourse of Tama River. Journal of Weed Science and Technology 48, 117–129.